W trakcie realizacji inwestycji budowlanych niejednokrotnie dochodzi do odkrycia pozostałości historycznych, które mogą podlegać ochronie jako zabytki. Prawidłowe postępowanie w takiej sytuacji jest kluczowe dla uniknięcia sankcji administracyjnych i karnych, a także dla zapewnienia dalszej realizacji projektu zgodnie z prawem. W niniejszym artykule omówimy obowiązki wykonawcy oraz potencjalne konsekwencje prawne wynikające z niezastosowania się do przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Obowiązki inwestora w przypadku odkrycia zabytku
Zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, inwestor lub wykonawca robót budowlanych, który w trakcie prac natrafi na obiekt mogący mieć wartość historyczną, ma obowiązek:
- niezwłocznie wstrzymać wszelkie roboty, które mogą uszkodzić lub zniszczyć odkryty obiekt;
- zabezpieczyć odkryte znalezisko oraz miejsce jego występowania przy użyciu dostępnych środków;
- zawiadomić o znalezisku właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a w razie braku takiej możliwości – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
Niedopełnienie tych obowiązków może skutkować konsekwencjami prawnymi. Warto zaznaczyć, że ustawa obowiązek ten nakłada na tego, kto w trakcie robót budowlanych znalazł obiekt mogący stanowić zabytek. W przypadku, gdy właściciel nieruchomości samodzielnie dokonuje takich robót, obowiązek ciąży na nim. Jeśli jednak zdecyduje się na skorzystanie z usług innego podmiotu jako wykonawcy robót np. przedsiębiorstwa zajmującego się przeprowadzaniem prac budowlanych, obowiązek ten ciąży również na wykonawcy, jeśli w ich trakcie dokonał odkrycia obiektu.
Konsekwencje prawne za brak zgłoszenia odkrycia zabytku
Nieprzestrzeganie przepisów dotyczących ochrony zabytków może skutkować zarówno sankcjami administracyjnymi, jak i karnymi: Zgodnie z art. 108 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, kto niszczy lub uszkadza zabytek, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Zgodnie z art. 107d ustawy o ochronie zabytków podejmowanie dalszych działań budowlanych bez pozwolenia konserwatora zabytków może skutkować karą pieniężną od 500 do 500 000 zł.
Czy argumenty finansowe inwestora mogą wpłynąć na decyzję konserwatora?
W praktyce wielu inwestorów powołuje się na wysokie koszty wynikające z wstrzymania budowy. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z ustawą o ochronie zabytków, interes ekonomiczny inwestora nie ma wpływu na decyzję konserwatora. Priorytetem jest ochrona dziedzictwa kulturowego.
Jakie kroki podjąć, aby kontynuować budowę zgodnie z prawem?
Jeśli na terenie budowy odnaleziono potencjalny zabytek, wykonawca powinien podjąć odpowiedne działania.
- Natychmiastowe wstrzymanie robót – dalsze prace mogą doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń i skutkować sankcjami.
- Zgłoszenie odkrycia do wojewódzkiego konserwatora zabytków – zgodnie z ustawowym obowiązkiem.
- Oczekiwanie na decyzję konserwatora – konserwator ma 5 dni na dokonanie oględzin i wydanie decyzji o dalszym postępowaniu. Jeżeli w tym terminie wojewódzki konserwator zabytków nie dokona oględzin odkrytego przedmiotu, przerwane roboty mogą być kontynuowane.
- Podjęcie wymaganych działań:
- jeśli konserwator uzna, że znalezisko nie jest zabytkiem – wydaje decyzję zezwalającą na kontynuację przerwanych robót;
- wydaje decyzję pozwalającą na kontynuację przerwanych robót, jeżeli odkryty przedmiot jest zabytkiem, a kontynuacja robót nie doprowadzi do jego zniszczenia lub uszkodzenia;
- jeśli uzna to za niezbędne – wydaje decyzję nakazującą dalsze wstrzymanie robót i przeprowadzenie, na koszt osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej finansującej te roboty, badań archeologicznych w niezbędnym zakresie;
- roboty nie mogą być wstrzymane na okres dłuższy niż miesiąc. Jeżeli w trakcie badań archeologicznych zostanie odkryty zabytek posiadający wyjątkową wartość, wojewódzki konserwator zabytków może wydać decyzję o przedłużeniu okresu wstrzymania robót. Okres wstrzymania robót nie może być jednak dłuższy niż 6 miesięcy.
- W szczególnych przypadkach wojewódzki konserwator zabytków, może wszcząć postępowanie o wpis obiektu do wojewódzkiego rejestru zabytków. Wojewódzki konserwator zabytków może wydać decyzję o wstrzymaniu prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku niewpisanym do rejestru albo na Listę Skarbów Dziedzictwa, jeżeli zabytek ten spełnia warunki uzasadniające dokonanie wpisu do rejestru. Od dnia wszczęcia postępowania w sprawie wpisu zabytku do rejestru do dnia, w którym decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna, przy zabytku, którego dotyczy postępowanie, zabrania się prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku.
- Osobom, które odkryły w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych zabytek archeologiczny, przysługuje nagroda pieniężna albo dyplom, jeżeli dopełniły określonych w ustawie obowiązków.
Podsumowanie
Odkrycie zabytku na terenie inwestycji budowlanej wiąże się z szeregiem obowiązków i potencjalnych konsekwencji prawnych. Kluczowe znaczenie ma niezwłoczne zgłoszenie znaleziska oraz dostosowanie się do decyzji konserwatora. Choć argumenty finansowe inwestora mogą zostać uwzględnione w negocjacjach, nie mają one wpływu na decyzję o objęciu znaleziska ochroną konserwatorską. W celu zapewnienia zgodności z prawem oraz uniknięcia kar, zaleca się współpracę z organami ochrony zabytków.
