Społeczny opiekun zabytków to osoba lub organizacja, której zadaniem jest ochrona i promowanie dziedzictwa kulturowego. Status ten nadawany jest na podstawie ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Jego ustanowienie oraz cofnięcie reguluje starosta lub prezydent miasta na prawach powiatu na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Starosta nie jest jednak zobowiązany do nadania tego statusu, nawet jeśli wniosek został pozytywnie zaopiniowany przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Opiekunem może zostać osoba fizyczna lub prawna spełniająca określone warunki, w tym posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych oraz niekarana za przestępstwa przeciwko ochronie zabytków.
Warunki uzyskania statusu
Osoba ubiegająca się o status społecznego opiekuna zabytków musi wykazać znajomość przepisów dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami. Powinna także posiadać odpowiednie wykształcenie, doświadczenie lub dorobek w tej dziedzinie. Wniosek o ustanowienie należy złożyć do wojewódzkiego konserwatora zabytków, wskazując w nim m.in. dane osobowe, motywację oraz zakres planowanych działań.
Wniosek należy skierować do odpowiedniego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, ze wskazaniem powiatu, w którym skupiać się będzie działalność społecznego opiekuna zabytków.
Wniosek musi zawiera:
- dane osobowe kandydata, a w sytuacji osoby prawnej – jej dane oraz dane osobowe osób upoważnionych do występowania w jej imieniu;
- własnoręczny podpis lub kwalifikowany podpis elektroniczny;
- oświadczenie o posiadanej pełnej zdolności do czynności prawnych kandydata;
- oświadczenie o niekaralności za przestępstwa popełnione umyślnie (zgodnie z art. 102 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
Wniosek powinien zawierać również:
- motywację kandydata;
- program działania na rzecz ochrony wybranych przez siebie zabytków i opieki nad nimi jako społeczny opiekun zabytków;
- wskazanie szczególnie istotnych dla kandydata zabytków, nad którymi chce sprawować społeczną opiekę;
- informacje o dotychczas podejmowanych przez kandydata działaniach na rzecz ochrony zabytków, opieki nad zabytkami i popularyzowaniu wiedzy na ich temat;
- skany wszelkich dokumentów potwierdzających kwalifikacje kandydata.
Obowiązki i kompetencje społecznego opiekuna zabytków
Społeczny opiekun zabytków pełni istotną rolę w ochronie dziedzictwa kulturowego. Jego zadania obejmują:
- dbanie o stan zachowania zabytków i ich utrzymanie w jak najlepszym stanie;
- pouczanie osób naruszających przepisy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 104 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami);
- informowanie właściwych organów o zagrożeniach i naruszeniach prawa dotyczących ochrony zabytków;
- popularyzowanie wiedzy o dziedzictwie kulturowym i jego znaczeniu;
- współpracowanie z organami administracji publicznej oraz instytucjami zajmującymi się ochroną zabytków;
- inicjowanie działań na rzecz konserwacji, rewaloryzacji i wpisania obiektów do rejestru zabytków.
Opiekun społeczny działa na terenie całego powiatu, ale może wskazać konkretne obiekty, którymi chce się szczególnie zajmować. Jego rola nie ogranicza się wyłącznie do monitorowania stanu zabytków – może również podejmować działania edukacyjne i organizować wydarzenia związane z ochroną dziedzictwa.
Otrzymuje on legitymację poświadczającą jego ustawowy status.
Cofnięcie statusu społecznego opiekuna zabytków
Starosta, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może cofnąć nadany status, jeśli opiekun nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, narusza przepisy prawa lub został skazany za przestępstwo przeciwko zabytkom. Proces cofnięcia statusu odbywa się zgodnie z procedurami określonymi w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Wsparcie dla kandydatów na społecznych opiekunów zabytków
Chcesz zostać społecznym opiekunem zabytków, ale nie wiesz, od czego zacząć? Jako stowarzyszenie oferujemy pomoc w procesie aplikacyjnym, w ramach akcji „Zostań Społecznym Opiekunem Zabytków”, realizowanym w roku 2025 pod patronatem Wojewody Małopolskiego oraz Małopolskiej Wojewódzkiej Konserwator Zabytków. Pomożemy przygotować dokumenty oraz wesprzemy Cię merytorycznie. Skontaktuj się z nami, a pomożemy Ci w łatwy sposób przejść przez cały proces oraz zapewnimy bezpłatne szkolenia i webinary:
Formularz zgłoszeniowy: https://komitetochronyzabytkow.pl/zostan-spolecznym-opiekunem-zabytkow/
Jesteś już społecznym opiekunem zabytków i potrzebujesz wsparcia w zakresie promocji lub obsługi prawnej? Chcesz nawiązać współpracę i działać jeszcze skuteczniej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego? Jako miłośnicy i pasjonaci zabytków i dziedzictwa kulturowego chętnie nawiążemy współpracę oferując bezpłatną promocję oraz obsługę i pomoc prawną. Skontaktuj się z nami – wspólnie możemy więcej!
Mail: prawo@komitetochronyzabytkow.pl
Patronaty 2025
Akcja w roku 2025 została objęta Patronatem Honorowym Wojewody Małopolskiego dr. inż. Krzysztofa Jana Klęczara oraz Małopolskiej Wojewódzkiej Konserwator Zabytków mgr inż. arch. Katarzyny Urbańskiej. To dla nas ogromne wyróżnienie i wyraz wspólnej troski o dobro wspólne, jakim są polskie zabytki.
Strona inicjatywy: https://komitetochronyzabytkow.pl/zostan-spolecznym-opiekunem-zabytkow-2025/
